Thời thơ ấu, mỗi khi Tết về, tôi luôn được bà ngoại dẫn đi ăn đám chạp hay tất niên đúng vào dịp thu hoạch “khoai môn”, nên món canh môn luôn xuất hiện trên bàn cúng vào dịp cuối năm. Món canh môn “mặt khỉ” là món tôi thích nhất bởi có hương vị rất riêng.
Trong những câu chuyện quê của bà, chuyện về khoai môn cũng là câu chuyện hấp dẫn tôi. Bà tôi nói khoai môn có nhiều loại, như môn trấu, môn sáp, môn tàu… nhưng môn dựng là loại môn nấu canh với xương heo, giò heo thơm ngon hơn cả. Trong các đám giỗ, cúng đất, chạp mả, cúng tất niên cuối năm hay ngày Tết, canh khoai môn nấu với xương là món ăn dân dã nhưng không thể thiếu, để trước cúng tổ tiên, ông bà, sau là họ hàng, con cháu thưởng thức.
Môn mặt khỉ có màu đỏ đặc trưng, bán ở chợ quê tôi ngày Tết. Ảnh: H. Vang
Củ khoai môn dựng rất dễ nhận biết bởi không nứt củ con ở chung quanh mà nó gần như liền nhau, không phân biệt đâu là củ cái, đâu là củ con. Khi cạo (gọt) vỏ, khoai môn dựng có màu hồng, nên quê tôi còn gọi là môn “mặt khỉ”.
Đặc biệt, loại môn này khi cạo vỏ, nếu không dùng bao tay thì rất ngứa, nhưng khi luộc, nấu lại rất bùi, thơm và dẻo. Cái màu hồng hồng của ruột và da (sau khi cạo vỏ) là màu đặc trưng của khoai môn mặt khỉ mà không loại môn nào có được. Môn mặt khỉ nấu canh ngon, nấu chè thì đứng vào hàng số một, mà nấu món um cũng quá tuyệt vời.
Đều đặn cứ vào dịp sát Tết, khi đó bà tôi sẽ đào mấy hàng môn trong vườn mà hai bà cháu đã trồng vào tiết mưa giông hồi tháng Tư (âm lịch). Bà mang khoai môn đã đào đi chợ quê bán để sắm đồ Tết, và không quên mua ít xương heo về nấu canh.
Năm nào trồng được nhiều, khoai có giá bà sẽ sắm cho tôi cái áo mới để mặc đầu xuân. Số còn lại, bà mang bày dưới bộ phản, để khoai thoáng mát, bảo quản được lâu. Và dịp này trở đi, cứ nhà có giỗ, chạp là bà sẽ mang khoai môn ra cạo vỏ nấu canh.
Ở quê tôi, môn "mặt khỉ" ngoài nấu với xương còn nấu với cá lóc, rất thơm ngon hấp dẫn. Ảnh: H. Vang
Điều tôi thương nhớ nhất khi ăn canh môn là đôi bàn tay sần sùi, “dày như cái mo cau” của bà đã “trị” được loại môn “siêu ngứa” này. Bà thoăn thoắt cạo vỏ, rửa khoai, cắt lát và để ráo nước rồi chặt xương heo thành miếng nhỏ, để ráo. Sau đó bà sẽ ướp sơ với chút muối, ngũ vị hương, hành băm nhỏ.
Rồi bà cho vào nồi ít dầu phộng đun nóng, cho hành tím băm nhỏ vào phi thơm rồi cho xương heo vào đảo đều. Khi xương săn lại thì cho lượng nước đủ dùng vào nồi, hầm trên lửa nhỏ cho xương mềm.
Khoai môn mặt khỉ đã xắt miếng vừa ăn, bà cũng đảo qua dầu ăn cho khỏi nát và béo, đợi xương mềm sẽ cho vào hầm tiếp. Khi khoai chín, bà nêm lại gia vị, muối, hạt nêm cho vừa ăn và nhắc khỏi bếp. Công đoạn cuối cùng là cho ngò ta hoặc ngò tây cắt khúc, rắc tiêu bột lên trên.
Thi thoảng để đổi món, bà sẽ làm món khoai môn um. Món môn um của bà ăn rất mịn, bùi, béo, người ăn chẳng thể nào quên. Không còn gì thú vị bằng bữa cơm quê có món canh môn hoặc môn um thơm lừng ăn cùng rau sống thơm ngon, nhất là rau cải con chấm mắm ớt cay cay.
Thỉnh thoảng nhìn hàng môn xanh tốt ven đường, tôi nhớ quay quắt dáng bà tôi đi cắt bẹ môn năm xưa. Ảnh: H. Vang
Tôi còn nhớ, tiết tháng Chín, tháng Mười, quê nghèo sụt sùi mưa lụt, thức ăn hiếm hoi. Bà mang tơi, đội nón ra vườn cắt những bẹ môn già vào làm món dưa môn muối chua. Những hũ dưa này, bà cũng mang một phần ra chợ bán, có tiền mua lại ít cá đồng vụn về kho với dưa khoai môn ăn cũng khá ngon.
Tuổi thơ tôi lớn lên, trưởng thành, một phần nhờ những mớ “rau đồng cỏ nội” ấy. Và trong lúc đào khoai môn, dù mưa gió rét mướt, bà tôi vẫn thường vui vẻ đọc mấy câu thơ dân dã của làng tôi:
“Canh môn nấu với cá trê. Ông ăn một bát, ông mê tới già", hay "Canh môn nấu với thịt gà. Ông ăn một bát nhiều bà hỏi thăm”…
Ngày nay, trên bước đường tha phương lập nghiệp, tôi được nếm nhiều món ăn ngon, lạ, đặc sản thơm ngon khắp cả vùng miền, song, tôi vẫn nhớ đến nồi canh khoai môn mặt khỉ do bà tôi nấu năm nào. Tôi nhớ canh khoai môn có một, nhưng nhớ đến bà đến mười. Nhớ tấm lưng còng của bà đào môn mỗi khi gió bấc hây hây, xuân đến Tết về.
Tôi nhớ da diết đôi tay nhăn nheo, chai sạn của bà lúc gọt môn; nhớ những lời ân cần, khuyên nhủ của bà để lớn lên thành người tử tế…
Và mỗi dịp đi qua luống môn của nhà ai đang xanh tốt, lòng tôi lại bồi hồi nhớ quê, nhớ bà, nhớ món canh bà nấu ngày giáp Tết, thương bà một nắng hai sương để nuôi đàn cháu nên người.
