Đáy hàng khơi là công cụ đánh bắt của ngư dân, gồm cột từ thân dừa hay thân cây sao, rượng, đõi, nèo, miệng đáy bằng lưới có hình chóp giăng ngang dòng nước chảy ở biển để bắt tôm cá các loại. Theo truyền miệng, nghề đóng đáy hàng khơi ở thị trấn Mỹ Long, Trà Vinh có từ hơn 100 năm trước. Ngư dân từ Phú Yên, Khánh Hòa, Phan Thiết… đến Mỹ Long định cư, khai mở nghề đóng đáy hàng khơi.
Để dựng lên một dải đáy dài nối tiếp chắn ngang luồng lạch, ngư dân cần xác định dòng chảy. Người làm nghề đóng đáy gọi là "bạn đáy" - đối mặt nguy hiểm của biển cả trong khi "bạn tàu" lo chở cá tôm về bờ, cung cấp đồ ăn, nước uống cho những người canh chòi. Mỗi chòi canh đáy chỉ rộng từ 4m2 đến 10 m2 cho 2 đến 3 người cùng ở, có chòi chỉ vẻn vẹn 1m2.
Vất vả là vậy, chỉ còn ngư dân ở vài địa phương như Bà Rịa - Vũng Tàu, Tiền Giang, Trà Vinh, Cà Mau... theo nghề đóng đáy hàng khơi. Nghề này không tốn nhiều chi phí nhưng thu nhập cũng không cao, hải sản nhiều hay ít phụ thuộc vào trời biển và chút may mắn.
Hấp dẫn bởi câu chuyện nghề của những ngư dân Trà Vinh, chúng tôi cất công đi một chuyến về xã Đông Hải tìm hiểu. Chúng tôi đi men theo cửa sông để ra cửa biển. Đó là ngày đầu tiên của tháng 4.2023.
Theo kế hoạch, 3h chúng tôi mới xuất phát nhưng mùa này thủy triều hạ thấp. Nếu chúng tôi không ra cửa biển lúc 1h sáng, có lẽ 10h sáng chúng tôi mới ra tới biển. Bởi nước rút ở cửa sông khá thấp chừng 1-2m, lòng sàn thuyền thì quá sâu, có thể mắc cạn.
3h sáng chúng tôi đã có mặt ở hàng đáy nơi ngày mai các anh em ngư dân sẽ kéo đáy. Anh em tôi gần như rệu rã sau hai tiếng trên tàu. Mọi người ngả lưng trên sàn tàu để ngủ lấy sức để ngày mai tác nghiệp, nói ngày mai nhưng thực ra là 3 tiếng sau.
Khoảng 6h, khi mặt trời lên mọi người được đánh thức và chuẩn bị máy móc để tác nghiệp. Khung cảnh hiện hết sức lộng lẫy dưới bình minh vàng óng trên biển.
Mỗi tháng có hai con nước vào ngày rằm và ngày 30 âm lịch hàng tháng. Khi thủy triều dâng cao, “bạn đáy” phải ở chòi tới 20 ngày để thả lưới, kéo đáy bắt cá tôm. Đa phần là cá tạp, tôm ghẹ nhỏ, bạch tuộc...
Bao giờ con nước lớn, ngư dân phải canh thời điểm để trải đáy, khi con nước ròng gần cạn kéo đáy lấy cá tôm. Xong xuôi lại giặt đáy, phơi đáy... cứ thế lặp đi lặp lại. Khi thủy triều thấp, họ mới về bờ.
Kinh nghiệm đóng đáy được ngư dân truyền từ đời này sang đời khác. Người theo nghề đóng đáy phải biết đi biển, thông thạo luồng lạch, biết xem thiên văn, biết cách cắm cột, trải đáy... Họ phải chịu sóng to gió lớn, bão tố trên biển.
Cứ khoảng 5 đến 10m cắm một cột đấy chắn ngang con nước. Rượng đáy giữa các cột cố định bằng cây tre hoặc dây kẽm cách mặt nước biển chừng 1,5 đến 2,5 m. Mỗi hộ có khoảng 10 đến 30 miệng đáy tùy kinh tế.
Tầm 7h30 chúng tôi nghỉ ngơi ăn sáng, tất nhiên đồ ăn sáng không có gì ngoài cá khô và mì gói mang theo trước đó. Chúng tôi tán gẫu chuyện trò đến 10h khi nước cửa sông đủ cao và vào bờ.
Có lẽ lời văn không thể kể hết sự thú vị chuyến đi nhưng chắc chắn hành trình sẽ in mãi trong ký ức những thanh niên thị thành như chúng tôi, về một chuyến đi rệu rã và phờ phạc cùng ngư dân xã Đông Hải thân thương mến khách này...
